On demande, pour fille de 14 ans, gouvernante, dlle ou veuve, de bonne famille, diplômée, sachant l’anglais et piano. Premières références exigées. Adress[e] Lettres avec conditions: Château de Vroenhof, à Houthem lez-Fauquemont (L.H.) 5792 1
Deze krantenadvertentie uit de Brusselse krant Le Vingtième Siècle van 30 juli 1907 vat kort de kwaliteiten van een goede gouvernante samen. Ze moest vlot een vreemde taal spreken – liefst Engels of Duits, muziek kunnen spelen en vooral van een deftige familie afkomstig zijn en over goede referenties beschikken. In de lange negentiende eeuw nam de Europese adel en rijke burgerij in grote getale een gouvernante in dienst om te vermijden dat hun dochters naar een school zouden moeten gaan om hun opleiding te krijgen. In een schoolomgeving zouden ze namelijk in contact komen met jongens en meisjes van andere sociale klassen wat niet bevorderlijk kon zijn voor de opvoeding van een toekomstige echtgenote van een grootgrondbezitter, advocaat of officier. Het kasteel waarnaar in de advertentie verwezen wordt, lag nabij Valkenburg in Nederlands Limburg. Dat de kasteeleigenaren in een Brusselse krant adverteerden toont aan dat werkgevers over de landsgrenzen heen keken om een geschikte gouvernante te vinden. Vaak werd ook expliciet gevraagd om een buitenlandse gouvernante, omdat die meer prestige aan het huishouden gaf en ook haar moedertaal beter kon onderwijzen.
Tot nog toe werd in België nauwelijks onderzoek gedaan naar het profiel en de onderwijspraktijken van gouvernantes. Deze vrouwen komen dan ook amper voor in de bronnen die meestal voor de studie van de onderwijsgeschiedenis gebruikt worden. Gouvernantes waren namelijk niet verbonden aan een onderwijsinstelling en ontsnapten zo ook aan de controle door de overheid.
Ze moesten vooral rekening houden met de wensen van hun werkgevers. In de privé-archieven van de Belgische elite is echter ook maar weinig informatie over gouvernantes te vinden. In deze bijdrage wordt getoond hoe via vreemdelingendossiers, bevolkingsregisters en krantenadvertenties er toch een grote hoeveelheid aan informatie kan verzameld worden over gouvernantes in laatnegentiende en vroegtwintigste-eeuws België. In tegenstelling tot andere mogelijke bronnen, zoals autobiografieën, laten deze bronnen toe om een individuele casus te overstijgen en de gouvernantes als groep te bestuderen.
In het eerste deel van deze bijdrage zal de context worden geschetst waarbinnen gouvernantes werkten. Vooral hun rol als buitenstaander binnen het elitaire huishouden zal benadrukt worden. Vervolgens zal de prosopografische analyse van een groep van buitenlandse gouvernantes besproken worden. Voor deze analyse werden de Brusselse vreemdelingendossiers uit 1910 en de bevolkingsregisters van dezelfde periode gebruikt. Deze bronnen leveren informatie over de herkomst van de gouvernantes, maar ook over het huishouden waarin ze terechtkwamen. Tot slot zal via een studie van advertenties uit de krant Le Vingtième Siècle, beschreven worden welke vakgebieden belangrijk werden geacht door werkgevers en de gouvernantes zelf en over welke eigenschappen een goede gouvernante diende te beschikken.
