Onderzoek naar zorg tijdens de vroegmoderne periode op het platteland neemt vaak de vorm aan van een studie naar de werking van lokale zorginstellingen. In de bronnen worden deze lokale instellingen voor armenzorg in het graafschap Vlaanderen doorgaans aangeduid als armentafels, armendissen of tafels van de Heilige Geest. De oudste sporen van armendissen op het platteland dateren doorgaans uit de dertiende eeuw. Hoewel studies over de ontstaansperiode van deze parochiale instellingen ontbreken, gaat men ervan uit dat tegen het begin van de vijftiende eeuw elke parochie over een armendis beschikte. Zowel naar volume als frequentie waren de armendissen ongetwijfeld de belangrijkste zorgverstrekkers op het platteland. In deze bijdrage willen we evenwel aantonen dat zorg op het platteland in vele vormen bestond. Dit was niet alleen het geval voor de eerder informele netwerken en structuren van zorg, maar gold eveneens voor de werking van formele zorginstellingen zoals de armendissen. De rol en het belang van armendissen in het verstrekken van steun aan zorgbehoevende leden van een gemeenschap verschilde niet alleen sterk van dorp tot dorp, maar ook en vooral tussen regio’s.
In deze bijdrage worden regionale verschillen in de wisselwerking tussen formele en informele zorgcircuits geïllustreerd voor het Vlaamse platteland tijdens de achttiende eeuw. Tijdens de achttiende eeuw werd het probleem van de zorg immers acuut: stijgende voedselprijzen en toenemende bedrijfsversnippering hadden tot gevolg dat vele huishoudens niet langer zelfstandig konden overleven en hulp moesten inschakelen om toch het hoofd boven water te houden. Het Vlaamse platteland is door zijn regionaal verschillende sociale en economische structuren een uitermate geschikt onderzoeksterrein. Binnen het graafschap Vlaanderen treffen we immers regio’s aan met specifieke bedrijfsomvang, bezitsstructuren, werking van de arbeidsmarkt en economische activiteiten. In deze bijdrage willen we aantonen dat de manieren waarop zorg werd georganiseerd rechtstreeks verband hielden met deze regionale sociale en economische kenmerken. In het eerste deel illustreren we aan de hand van een aantal voorbeelden de verschillende zorgverstrekkers en –netwerken die actief waren op het platteland. In het tweede deel richten we de blik op de armendissen en de regionale verschillen in hun werking. Het laatste deel van dit artikel behandelt enkele kenmerken van de armenzorgpolitiek in relatie tot de sociale en economische kenmerken van de verschillende regio’s.
